کودکم دروغ می گوید ، چه کنم ؟

دروغ گفتن، یکی از رفتارهای متداول کودکان ۴، ۵ ساله است که نمی توان به آن بی توجه بود. روان شناسان می گویند...

بیشتر کودکانی که در این سن و سال دروغ می گویند، قصد فریب والدین خود را ندارند و از آن به عنوان راهی برای فرار از مجازات استفاده می کنند. البته گاهی نیز کودکان با جعل داستان یا با طرح مبالغه آمیز بعضی واقعیات تلاش می کنند خواسته های خود را با بزرگ ترها درمیان بگذارند و به طور غیرمستقیم از آرزوهای خود صحبت می کنند. برای کسب آگاهی بیشتر درباره این موضوع با دکتر نسرین امیری، فوق تخصص روان پزشکی کودک و نوجوان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی گفت وگو کرده ایم.

▪ چرا کودکان گاهی اوقات دروغ می گویند؟

ـ کودکان معمولا به ۲ شکل دروغ می گویند که رایج ترین شکل آن، خیال پردازی است. کودک با جعل داستان یا با طرح مبالغه آمیز بعضی از واقعیات، خواسته ها و رویاهایش را به ما می فهماند. در این صورت، بهتر است که پدر و مادر در تایید خواسته کودک حرف بزنند اما دروغ نوع دوم، دروغی به اصطلاح مفید است؛ دروغی که بزرگ ترها هم می گویند و آن را به حساب دروغ مصلحت آمیز می گذارند تا به جای نتیجه بد، نتیجه خوب بگیرند. در این مرحله از رشد، کودک در استفاده از دروغ برای رسیدن به خواسته اش تردیدی به خود راه نمی دهد.

▪ در این شرایط، ما به عنوان والدین کودک، باید چه عکس العملی نشان دهیم؟

ـ در این موارد، ما باید به کودک تفهیم کنیم که از راستگویی و صداقت او خوشحال می شویم و دروغ و دروغگویی را دوست نداریم. حتی می توانیم در صورتی که کودک کار اشتباهی انجام داده و درباره آن اشتباهش دروغ نگفته، از تنبیه صرف نظر کنیم اما در هر صورت، دروغگویی کودک، حتی درمورد موارد کوچک نباید بی اهمیت جلوه داده شود.

▪ چرا؟

ـ چون این مساله در سنین بالاتر، رفتاری ناپسند است که به کودک، شخصیتی ساختگی و تصنعی می بخشد که هرگاه در موقعیت نامطمئن و ناامن قرار گیرد و احساس خطر یا حقارت کند، به گفتن دروغ متوسل می شود. در عین حال،کودک دروغگو به گفته هایش ایمان ندارد و به طور قاطع و صریح حرف نمی زند و به تدریج اعتماد خود را به دیگران از دست می دهد و نسبت به اطرافیان بدبین می شود.

▪ چه راهی وجود دارد که بتوانیم این رفتار ناشایست کودک را تصحیح کنیم؟

ـ برای درمان دروغگویی، شناخت علت های آن کاملا ضروری است. در واقع، دروغگویی به عنوان یک مشکل، علت های گوناگون و متعددی دارد. مثلا یکی از علت های دروغگویی آموزش نادرست خانواده است. در خانواده ای که پدر و مادر و دیگر اعضای آن همواره به یکدیگر دروغ می گویند، نمی توان انتظار داشت که یک کودک راستگو تربیت شود.

▪ کودکان برای جلب توجه هم دروغ می گویند. همین طور است؟

ـ بله؛ دروغگویی کودک ممکن است برای جلب توجه اطرافیان باشد. چنانچه کودکی در خانواده یا مدرسه مورد بی توجهی اطرافیان قرار گیرد برای نشان دادن خود و جلب توجه آنها ممکن است به گفتن دروغ در زمینه های گوناگون متوسل شود. کودکانی که نسبت به دوستان و اطرافیان خود احساس کمبود می کنند، ممکن است برای جبران کمبودهای خود در زمینه های گوناگون نظیر شغل والدین، محل سکونت، وضع تغذیه، دوستان و تفریحات و سفرها به دروغگویی متوسل شوند و درون آشفته و نگران خود را به آن وسیله به طور موقت تسکین دهند. البته انتظار و توقع بیش از حد از کودکان و مقایسه آنها با دوستان و همکلاسی ها نیز در زمینه های گوناگون از دیگر عوامل دروغگویی کودکان محسوب می شود. دراین صورت، کودک از طریق دروغ می تواند هم بر احساس حقارت خود به طور موقت غلبه یابد و هم والدین را راضی و خشنود سازد و نظر آنها را به سوی خود جلب کند.

▪ آیا دروغگویی کودکان می تواند ناشی از ترس هم باشد؟

ـ ببینید؛ اگرکودک به دلیل راستگویی تنبیه شود، در آینده برای نجات و رهایی از مجازات به دروغگویی متوسل می شود. باید اذعان کرد که برخی سختگیری های افراطی و برخوردهای خشن والدین و مربیان با کودک از علت های مهم دروغگویی کودک محسوب می شود. به عبارت دیگر، گاهی نحوه بیان و برخورد والدین و مربیان با کودک، او را به دروغ گفتن وامی دارد و به او دروغگویی را می آموزد. به عنوان نمونه، والدین به کودکی که مرتکب عمل خلافی شده، اصرار می ورزند که او این کار را انجام نداده است؛ بلکه دیگری مثلا همسایه یا دوست یا برخی موجودات خیالی سبب آن بوده اند. در این شرایط، والدین علاوه بر آنکه کودک را دروغگو بار می آورند، او را به گریز از قبول مسوولیت رفتارش نیز وامی دارند.

▪ حالا اگر کودک به هر دلیلی دروغ گفت، اولین برخورد پدر و مادر چگونه باید باشد؟

ـ در صورت مشاهده دروغگویی کودک، والدین و مربیان نباید شتاب زده عمل کنند و به تنبیه کودک مبادرت ورزند؛ بلکه برای بازداشتن کودک از دروغگویی و اصلاح رفتار وی، باید روش برخورد مناسبی متناسب با موقعیت انتخاب شود تا دروغگویی تکرار نشود. باز هم تاکید می کنم که کودک باید دریابد که دروغگویی کار نادرست و ناپسندی است و راستگویی عملی باارزش و پسندیده است. او باید ارزش راست گفتن را درعمل تجربه کند. از طرف دیگر، والدین و مربیان نباید در برابر دروغ های کودکان برآشفته شوند و او را کتک بزنند. در این شرایط، بیان نتایج زشت و تلخ دروغگویی به صورت داستان برای کودکان می تواند در آموزش عواقب تلخ دروغگویی مفید واقع شود. اگر والدین و مربیان، کودک را در خلوت (نه در جمع) در فضایی محبت آمیز و پرعطوفت با مضرات و نتایج دروغگویی آشنا کنند، اقدامی موثر در جلوگیری و درمان دروغگویی انجام داده اند. اما نکته مهم این است که والدین و مربیان باید از کودک انتظاراتی داشته باشند که با واقعیات و امکانات او منطبق است. در غیر این صورت، دروغگویی کودک تقویت و تشدید خواهد شد؛ چون کودک توان عملی ساختن خواسته های اطرافیان را ندارد و به گفتن دروغ متوسل می شود. بنابراین از کودک باید انتظارات در حد توانش داشته باشیم.

▪ آیا می توان با ترفندهای تربیتی از دروغگوشدن کودک پیشگیری کرد؟

ـ بله؛ برای پیشگیری و درمان دروغگویی، والدین و مربیان باید واقعیات را بپذیرند و برای شنیدن حرف های شیرین و تلخ از طرف کودکان آماده شوند و با رفتار خود به کودک بیاموزند که گفتن واقعیات به هر صورتی که باشد، مقبول است و موجبات تنبیه و آزار کودک را فراهم نخواهد کرد. در واقع، اگر کودک پی ببرد که والدین و مربیان برای دروغگویی او را تشویق و برای راستگویی او را تنبیه نمی کنند، به تظاهر در رفتار و جعل واقعیت نخواهد پرداخت. در عین حال، والدین و مربیان باید از طرح پرسش هایی که کودک به آنها به احتمال قوی پاسخ نادرست خواهد داد، خودداری کنند.

▪ اصلا چطور می توانیم کودک را به راستگویی تشویق کنیم؟

ـ باید به کودکتان فرصت دهید تا حرف راست را بگوید. به کودکتان بگویید که به او فرصت می دهید تا صادق و راستگو باشد. گاهی از کودکتان در مورد مسایلی که خودتان جوابش را می دانید، سوال کنید. مثلا از او بپرسید: «آیا اتاقت را مرتب کردی؟ آیا تکلیفت را انجام دادی؟» به این طریق، کودکتان راستگویی را در مورد کارهایی که انجام داده، تمرین می کند. شما هم فورا متوجه می شوید که کودکتان راست می گوید؛ چرا که شما از قبل کارها را چک کرده بودید. همچنین اگر کودکتان حرف راست را بازگو کرد، تشویقش کنید. اما اگر کودک به خاطر خطایی که مرتکب شده دروغ گفت، شما باید او را تنبیه کنید؛ مثلا می توانید خرید اسباب بازی مورد علاقه اش را به تعویق بیندازید و علت این کار را هم به او توضیح دهید اما هرگز کودک را با نام دروغگو صدا نزنید؛ زیرا شما نمی خواهید که این صفت جزو شخصیت او شود.

▪ چه روشی را برای تشویق و تنبیه کودک در این موارد توصیه می کنید؟

ـ پاداش و تشویق می تواند کلامی (مثلا تعریف و تمجید از کودک در جمع) و یا خرید یک اسباب بازی یا یک جعبه مدادرنگی باشد. والدین با این کار به کودکشان می آموزند که راستگویی همیشه با پاداش همراه است ولی اگر کودک به هر دلیلی دروغ بگوید می توان از روش های متداول و صحیح تنبیهی مانند محروم کردن از دیدن برنامه کودک یا بازی مورد علاقه بهره گرفت اما تنبیه بدنی به هیچ عنوان در هیچ شرایطی توصیه نمی شود؛ چرا که روشی منسوخ شده است. متاسفانه در بسیاری از موارد دیده شده است که مادران وقتی با دروغگویی کودک روبه رو می شوند، یک سیلی به او می زنند یا ضربه ای به پشت دستش می زنند تا به او بفهمانند که نباید این کار را انجام دهد. این قبیل مادران اعتقاد دارند که در این سنین، هشدار دادن به کودکان یا محروم کردن آنها از چیزی، کاری از پیش نمی برد و فقط تنبیه بدنی سبک، در آن لحظه، کودک را از کار خطا باز می دارد اما باید گفت با این کار، مشکلات کودک صدچندان خواهد شد. تنبیه و تشویق نباید از حد خود تجاوز کند؛ زیرا اگر برای کار مثبت تشویق سنگین انجام گیرد، توقع کودک بالا می رود و به پاداش های کوچک تر از آن راضی نمی شود و همین طور تنبیه اگر بیش از حد باشد، می تواند کودک را بدبین کند. در عین حال، تنبیه و تشویق باید بلافاصله بعد از عمل کودک انجام بگیرد و فاصله ای بین آن نیفتد تا اثر تنبیه و تشویق را از بین نرود.