نام گزینی و نقش آن بر فرایند رشد شخصیت

نام گزینی و نقش آن بر فرایند رشد شخصیت

برگزیدن نام نیک، از دیگر عوامل بستر ساز در فرایند تربیت دینی است. نام نیکو، نماد هویت و شخصیت آینده ی هر فرد است. هویت هر کسی، از متغیرهای فراوانی اثر می پذیرد که یکی از اولین متغیرهای دخیل در شکل گیری هویت، نام او است.

نبی اکرم(ص) از جایی می گذشتند، متوجه شدند که مادری فرزندش را با نام «عاصیه» (گناهکار) صدا می زند. حضرت آن زن را به خاطر این نامگذاری مورد مواخذه قرار دادند و فرمودند: این نام را تغییر بده.

روان شناسان می گویند: کودکان در آغاز متوجه معنا و مفهوم نام خویش نمی شوند اما پس از این که به سن رشد رسیدند، به آن توجه می کنند؛ به گونه ای که معنا و مفهوم نام هر کس، در «خود پنداره» وی اثر می گذارد. خودپنداره به معنای پندار، برداشت و تصویری است که هر فردی از خود، شایستگی ها، ظرفیت ها و توانایی هایش دارد. این خودپنداره، برآیندی از متغیرهای گوناگون، همانند وراثت، محیط، تربیت، ارتباطات و تعامل ها است که همه در نهایت موجب می شوند تا هر فرد از خودش یک برآیندی مثبت یا منفی، ارزشی یا ضد ارزشی پیدا نماید.

نام همراه همیشگی انسان تا قیامت است و حتی به شهادت برخی از روایت ها، در قیامت نیز انسان را به نام دنیایی وی فرا می خوانند. هنگام حشر و فراخوانی آدمیان، آنان را به اسم هایشان صدا می زنند. یکی از کارکردهای روان شناختی مهم نام خوب، «همانندسازی» است. نام های خوب موجب می شوند که هر فرد با بزرگانی که نام وی با آنان یکی است، همانندسازی کند.

در روایت آمده است: حتی پیش از تولد نوزاد، برای وی نامی برگزینید. امام علی(ع) می فرمایند: «نخستین نیکی پدر و مادر به فرزندشان، نام نیکویی است که برای وی برمی گزینند.» (کلینی،1413ق: ج6، ص18)

حضرت می فرماید: اگر پیش از تولد برای نوزاد خود نام و کنیه انتخاب نکردید، حداقل سعی کنید تا روز هفتم برای فرزندان خود نام نیکو برگزینید. (کلینی، 1413ق: صص 29-18)

نام نیک از جمله حقوق فرزند بر والدین است. گزینش نام و چگونگی آن، از چنان اهمیتی برخوردار است که در خبری آمده است: «مردی خدمت نبی مکرم اسلام (ص) آمد و از حقوق فرزندان بر پدر و مادر پرسید. حضرت فرمودند: اسم و نام خوبی برایش انتخاب کنید، خوب تربیتش کنید و او را در دستیابی به یک موقعیت اجتماعی شایسته یاری دهید.» (همان، ص 48)

حق سومی که در این روایت از پیامبر گزارش شده است، دو گونه ممکن است تفسیر شود. گروهی می گویند مقصود از آن، گزینش همسر خوب است و برخی دیگر، این گفتار نبوی را به یاد دادن حرفه یا مهارت شغلی مناسب بازگردانده اند.

آسیب شناسی خوب صدا نزدن نام فرزندان

گام بعدی در این باره، سبک نکردن نام برگزیده است. حواسمان باشد که نباید با اضافه کردن پسوند یا پیشوندهایی اسم کسی را تحقیرآمیز صدا کنیم. خداوند متعال می فرماید: «ولا تنابزوا بالألقاب». (حجرات،11)

صدا کردن احترام آمیز بدین خاطر است که نام شایسته و جهت دهنده ای برای فرزندان برگزینیم. نام ها باید دارای هدف، معنا و کرامت بخش باشد. پس از گزینش نام، نباید صدازدن فرزندانمان به گونه ای باشد که به آنان احساس منفی یا تحقیرآمیز بدهد.

در اینجا چند حدیث پیرامون اهمیت انتخاب نام امامان برای فرزندانمان می آوریم.

امام صادق علیه السلام: "فقر و بدبختی داخل خانه ای نمی شود که در آن خانه نام محمد یا احمد یا علی یا حسن یا حسین یا جعفر (صادق) یا طالب یا عبدالله یا فاطمه از نام های زنان باشد".

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: "بهترین و زیباترین نام را برای فرزندانتان برگزینید و از انتخاب نام های زشت و مسخره آمیز و ناپسند پرهیز کنید".

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: "هر کس چهار فرزند داشته باشد و نام مرا بر یکی از آنها نگذارد بر من ستم کرده است".

پیامبر (ص) و انتخاب نام نیکو برای فرزندان

از جمله مواردى که مورد توجه رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏ و‏آله قرار گرفته، نام نهادن کودک است؛ چنان‏که رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏و‏آله در روز هفتم ولادت حسنین علیهماالسلام، پس از عقیقه و صدقه دادن براى آن دو نوزاد، درباره نام‏گذارى آنان، با على علیه‏السلام گفت‏ وگو کرد. رسول خدا صلى‏الله‏علیه‏ و‏آله نام نیکو نهادن بر فرزند را از جمله حقوق مسلّم فرزند بر پدرش معرفى کرده و فرموده است: «حق فرزند بر پدر، آن است که نام خوبى برایش انتخاب و او را نیکو تربیت کند.»

از نگاه پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله نخستین چیزى که مرد به فرزندش مى‏بخشد، نام است، پس باید او را نام نیک نهد. همچنین رسول اکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله یکى از راه‏هاى تحقق محبت و احترام و به دست آوردن دل‏هاى دیگران را کنیه‏ها و نام‏هاى نیک مى‏دانست و دوست نداشت که مردم، یکدیگر را به نام‏هاى بد صدا زنند. از این‏رو، آن حضرت نسبت به نام‏گذارى کودکان، حساسیت فراوانى داشت و در این زمینه به تغییر و جایگزینى اقدام مى‏کرد. از آن‏رو که نام‏هاى افراد و گروه‏ها، تا حدى نماد باورها و گرایش‏هاى آنان است، پیامبر صلى‏الله‏علیه‏و‏آله تأکید داشت، نام‏ها و اسامى کودکان، رنگ و بویى از سنت‏ها و آداب غلط جاهلى نداشته باشد. پیامبر صلى‏الله‏علیه‏ و‏آله با ردّ برخى اسامى ناپسند، به معرفى نام‏هاى نیکو پرداخت.

اعراب جاهلى، فرزندان خود را به الفاظ و اسامى‏اى نام‏گذارى مى‏کردند که نشان از پرستش بتان داشت. حتى آنان در نام‏گذارى کودکان، از اسامى برخى حیوانات استفاده مى‏کردند و چون اهل جنگ و غارت بودند، نام فرزندان خود را به نام‏هایى همچون حرب و... که نماد جنگ و درگیرى بود، مى‏نامیدند تا بدین‏وسیله، دشمنان را بترسانند و رعب و وحشت در دل آنان ایجاد کنند و یا نام پادشاهان و ملوک را بر فرزندان خود مى‏نهادند. پیامبر صلى‏الله‏علیه ‏و‏آله در تعالیم خود، به ردّ این اسامى پرداخت و نام‏گذارى نیکوى فرزندان راوظیفه ی ‏والدین معرفى کرد.

تأکید پیامبر صلى‏الله‏علیه ‏و‏آله بر حذف نام‏هاى بد و جایگزین کردن نام‏هاى نیک و پسندیده براى کودکان و بزرگان که به ظاهر امر ساده‏اى به نظر مى‏رسد، نوعى تکریم و بزرگداشت انسان است. بدون شک، نام نیکو و بافضیلت تأثیرات مثبتى بر روان کودک مى‏گذارد و براى او نیکى و زیبایى را الهام مى‏بخشد و احساس رضایت و اعتماد به نفس را به ارمغان مى‏آورد. بعکس، نام‏هاى ناخوشایند و ناپسند یا بى‏معنى، موجب حقارت و رنج کودک را فراهم مى‏کند.