تقليد از الگوها و استقرار عادات جديد در كودكان و نوجوانان (5)

تقليد از الگوها و استقرار عادات جديد در كودكان و نوجوانان (5)
 
در قسمت قبل مطلب مربوط به نقش الگوهاي رفتاري در پرورش احساس مذهبي را مطرح نموديم اينك مي خوانيم ...

تقليد و يادگيري مشاهده اي ، اساس رفتار و آموخته هاي اوليه انسان است . در واقع يادگيري از طريق تقليد و تأثير رفتارهاي كلامي و غير كلامي الگوها ، از همان سالهاي اول تولد كودك وجود دارد . به عنوان مثال يادگيري زبان تا حدود نسبتاً زيادي بر اساس تقليد است. كودك از همان ماههاي اول صداهايي را كه به صورت كلمات مي شنود مرتباً تقليد مي كند و همين صداها به تدريج دروني شده ، يادگيري زبان را براي كودك ميسر مي سازد .

مسلماً كودك نسبت به صداهايي كه مشابه صداي مادر و پدر و ديگر اطرافيان است حساسيت بيشتري نشان مي دهد و همين امر بتدريج پايه هاي اجتماعي شدن كودك را فراهم مي سازد . با توجه به اين مسئله بسيار مهم و در نظر گرفتن اين نكته كه همواره حواس كودك متوجه اطرافيان مي باشد ، بسيار شايسته است هنگامي كه پدر ، مادر و يا ديگر اعضاي خانواده كه در خانه نماز مي خوانند ، ترتيبي دهند تا آن جا كه مقدور است نماز خواندن آنها در حوزه توجه سمعي كودك – كه فوق العاده حساس و تأثير پذير است و از چند ماه قبل از تولد فعال مي باشد – و همچنين در صورت امكان در محدوده ي ديد نوزادان و كودكان خردسال قرار داشته باشد.

از آن جايي كه اولين مرحله در يادگيري مشاهده اي ، توجه كودكان و نوجوانان به رفتارهاي كلامي و غيركلامي الگوهاست و با درك اين حقيقت كه اگر ياد گيرنده به رفتار الگو توجه نكند ، چيزي از رفتار او را نخواهد آموخت ، لازم است رفتار الگوها همواره براي مشاهده كنندگان ، گيرا ، جذاب و خوشايند باشد. لذا اين مرحله از يادگيري مشاهده اي ، هنگامي كه متضمن بار عاطفي و احساسي خوشايند است، بيشترين تأثير را در رفتار كودكان و نوجوانان مي گذارد و بالطبع به يادسپاري رفتار مورد نظر نيز راحت تر و آسان تر انجام مي پذيرد.

در مرحله دوم  يادگيري مشاهده اي ، كودك رفتار الگوها را به صورت رمزهاي كلامي يا تجسمي به خاطر مي سپارد و چنان كه اشاره شد هر قدر الگو محبوب تر باشد ، يادسپاري رفتار او آسان تر است.

زماني كه الگوهاي رفتاري محبوب كودكان و نوجوانان با تعظيم و تكريم و با چهره اي مصمم و در عين حال گشاده و متبسم به نماز مي ايستند و با خالق هستي سخن مي گويند ، كودكان نه تنها از تماشاي اين حالت دچار سرور و احساس رضامندي مي شوند ، بلكه سعي مي كنند با انگيزه ي فراوان ، اين قبيل رفتارهاي الگوها را به خاطر بسپارند . اشتياق بازآفريني اين رفتارها را مي توان از نگاههاي نظاره گر آنها دريافت .

كودكان و نوجوانان در نخستين فرصت مناسبي كه برايشان فراهم مي آيد و به محض آن كه به آمادگيهاي لازم دست مي يابند ، سعي مي كنند كه رفتار آموخته شده را از خود نشان دهند. نماز خواندن كودكان در كنار پدر و مادر و يا به تنهايي بدون آن كه اوليا از آنان خواسته باشند و يا مستقيماً به آنها آموزش داده باشند  بيانگر همين حقيقت است. بديهي است اگر اين رفتار كودك كه خود انعكاسي است از رفتار الگوها ، مورد تأييد و تشويق والدين و الگوها قرار گيرد ، تمايل و انگيزه كودك براي افزايش انجام آن رفتار بيشتر مي شود.

لازم به تذكر است  كه آن دسته از رفتارهاي الگوها ، اعم از رفتار مطلوب و نامطلوب كه مورد توجه مستقيم و يا غيرمستقيم كودكان قرار مي گيرد ، طبعاً توسط آنان آموخته مي شود . حال اگر امكان تكرار و انجام آن رفتارها براي كودكان وجود نداشته باشد ، نمي تواند دليل بر اين باشد كه آنها رفتارهاي مورد نظر را ياد نگرفته و يا  به خاطر نسپرده اند. در بسياري از موارد ، كودك با تخيل و يا تكرار ذهني رفتاري كه مشاهده نموده ، توانسته است رفتار مورد نظر را در حافظه اش حفظ كند. في المثل اگر پدر يا مادري در خانه سيگار مي كشد اما تقليد و يا تكرار اين رفتار را در فرزند خود مشاهده نمي كند ، نبايد از اين امر كه كودك رفتار او را ياد نگرفته است ، كاملاً اطمينان داشته باشد . اگر فرزندان با توجه ، كنجكاوي و اشتياق ، رفتار پدر و مادر را مشاهده كنند ، بالطبع آن را فرا مي گيرند ، ولي در حال حاضر رفتار مورد نظر را از خود بروز نمي دهند ( يادگيري نهفته ) و ممكن است بعدها اگر فرصت مناسبي پيش آيد آن رفتار ( سيگار كشيدن ) را از خود نشان دهند. بنابراين با اذعان به اين حقيقت كه رفتارهاي والدين به طور كلي مورد توجه و يادسپاري فرزندان است ، بايد سعي نمود كه هرگز زمينه بدآموزي پنهان و آشكار براي كودكان فراهم نگردد.

از سوي ديگر زماني كه اوليا و مربيان تمايل دارند رفتارهاي مطلوب آنها همانند راستگويي ، صداقت ، ايثار ، حفظ حجاب ، نماز و ... عميقا مورد توجه و يادگيري كودكان و نوجوانان قرار گيرد ، لازم است همواره در عملكردهاي خود ثابت قدم بوده ، چهره اي مصمم و متبسم و شخصيتي عاطفي ، منطقي و قابل اعتماد داشته باشند .

هر قدر شخصيت الگوهاي بزرگسال براي كودكان و نوجوانان محبوب و دوست داشتني باشد ، تأثير پذيري آنها افزايش مي يابد . واضح است كه هرگز نبايد به اجبار مانع مشاهده رفتارمان توسط كودكان شويم و نيز هيچ گاه نبايد با اعمال زور و فشار كودكان را وادار به تقليد يا تبعيت از رفتار بزرگسالان بنماييم . در عوض شايسته است بيش از هر چيز رفتارهاي مطلوب خود را افزايش دهيم و بر آن باشيم كه با كودكان و نوجوانان رابطه اي دوستانه و صميمي داشته باشيم . اگر چنين فضايي بر خانواده ها و مدارس حاكم باشد و اوليا و مربيان بهترين و مطمئن ترين دوست و همراه براي كودكان و نوجوانان باشند ، بسيار آسان و بدون زحمت ، رفتارشان مورد توجه و تقليد آگاهانه آنها واقع مي شود . پيامبر بزرگوار (ص) مي فرمايد : المرء علي دين خليله و قرينه . انسان همواره پيرو باورها و رفتارهاي دوست و همنشين خود است.

منبع:سایت تبیان